5095024
پدر علم هواشناسی ایران با اشاره به شرایط نگران‌کننده بارش‌ها و خشکسالی‌های اخیر، از پدیده‌ای مرموز به نام «شار گرمایی» پرده برداشت که به گفته وی نقش کلیدی در قفل شدن آسمان کشور بر روی سامانه‌های بارشی دارد. دکتر حسین اردکانی تأکید می‌کند که بحران آب در ایران تنها ناشی از تغییرات اقلیمی جهانی نیست، بلکه عوامل محلی و فیزیکی مانند «شار گرمایی» تأثیر بسزایی در تشدید این وضعیت دارند و نیازمند بررسی دقیق سازمان هواشناسی کشور است. او با هشدار نسبت به وضعیت بحرانی سدها و تالاب‌ها، مدیریت علمی منابع و احیای اکوسیستم‌های آبی را راه نجات ایران از این چالش بزرگ می‌داند.
«شار گرمایی»؛ پدیده پنهان در پس پرده خشکسالی ایران
دکتر حسین اردکانی، پدر علم هواشناسی ایران، «شار گرمایی» (Heat Flux) را به عنوان یک عامل فیزیکی حیاتی در الگوهای گردش کلی جو معرفی می‌کند که تأثیر تعیین‌کننده‌ای بر میزان بارش در منطقه خاورمیانه و به‌ویژه ایران دارد. این پدیده که بیانگر مقدار گرمای عبوری در واحد زمان از سطح جو است، با محاسبات پیچیده فیزیکی در اتمسفر قابل بررسی است و به گفته وی، سازمان هواشناسی کشور باید مطالعات عمیق‌تری بر روی آن انجام دهد.
نتایج تحقیقات بین‌المللی، از جمله پژوهش‌های پروفسور فلون، نشان می‌دهد که تمرکز شار گرمایی بر روی مناطق کوهستانی همچون تبت، هیمالیا، هندوکش و البرز، مستقیماً بر گردش عمومی جو تأثیر می‌گذارد. افزایش این شار گرمایی منجر به شکل‌گیری کمربندی از فشار کم در سطح زمین می‌شود که از ایران و عربستان تا شمال آفریقا امتداد یافته و اجازه ورود سامانه‌های بارشی از غرب و شمال را به کشور نمی‌دهد. اردکانی معتقد است این پدیده هوای پایدار را در اکثر نقاط ایران حاکم کرده و مانع از نفوذ سامانه‌های بارشی قوی به مرکز کشور می‌شود، پدیده‌ای که به‌ویژه در پاییزهای اخیر به وضوح مشاهده شده است.
فراتر از تغییر اقلیم: عوامل محلی تشدیدکننده خشکسالی
اردکانی با توصیف وضعیت کنونی بارش‌ها به عنوان «خیلی اسف‌انگیز» و ابراز نگرانی از خالی شدن سدها، بر این نکته تأکید دارد که نمی‌توان تمام مشکلات کم‌آبی و خشکسالی را صرفاً به گردن تغییر اقلیم انداخت. وی با مقایسه شرایط ایران با مناطقی مانند کالیفرنیا و آریزونا که از نظر فیزیکی شباهت‌هایی دارند اما با تأخیر بارش مواجه نیستند، عنوان می‌کند که عوامل محلی و پارامترهایی فراتر از تغییرات جهانی در این روند دخیل هستند. او دلیل اصلی تأخیر در آغاز بارش‌های پاییزی ایران را نه تغییر اقلیم، بلکه وجود «شار گرمایی» تابستانی می‌داند که تا اوایل آذرماه مانع از نفوذ سامانه‌های بارشی می‌شود. به عقیده وی، سازمان هواشناسی باید این پارامترها و شرایط منطقه‌ای را به دقت بررسی کند تا تصویری جامع‌تر از بحران خشکسالی به دست آید.
مدیریت منابع آبی و احیای تالاب‌ها در مقابله با خشکسالی
استاد پیشکسوت هواشناسی ضمن تأکید بر اینکه ایران کشوری با شرایط جوی خاص و بارش‌های محدود است، بیان داشت که هر قطره آب در این سرزمین ارزشمند است و باید به شکل علمی و مدیریت‌شده مصرف شود. او خشکی تالاب‌ها و کاهش رطوبت سطحی را عامل مهمی در کاهش تشکیل ابر و بارندگی می‌داند.
وی احیای تالاب‌ها را برای تعدیل اقلیم و افزایش رطوبت حیاتی می‌داند و با تأسف از عدم اجرای طرح احیای دریاچه ارومیه سخن گفت. به گفته اردکانی:
خشک شدن تالاب‌ها، توانایی آن‌ها در تأمین بخار آب و اثرگذاری بر نوع و مقدار بارش را کاهش می‌دهد.
تالاب‌های ایران، عراق و سوریه می‌توانند با تزریق بخار آب به جو، نقش مهمی در تعدیل تغییرات آب‌وهوایی منطقه ایفا کنند.
دورپیوندهای جوی و رازهای پنهان بارش: از پوشش برف تا MJO
اردکانی در کنار «شار گرمایی»، به پدیده‌های دورپیوندی (Teleconnection) دیگری اشاره می‌کند که بر اقلیم ایران تأثیرگذار هستند. وی نقش پوشش برف در رشته‌کوه‌های بزرگ منطقه را در الگوهای دمایی و بارشی ایران حیاتی می‌داند. به این صورت که سال‌های پربرف در هیمالیا، تبت و البرز معمولاً با تابستان‌های خنک‌تر و پاییزهای زودرس و پربارش همراه بوده‌اند، در حالی که کاهش حجم برف، به گرمایش سریع‌تر اتمسفر و تأخیر در بارش‌ها منجر می‌شود.
پدیده نوسان مادن–جولیان (Madden–Julian Oscillation) یا MJO، نیز یکی دیگر از دورپیوندهای مهم است که فعالیت آن در غرب اقیانوس هند می‌تواند بخار آب زیادی به سمت ایران منتقل کند و عامل بارش‌های سنگین باشد. سیلاب‌های سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ در ایران نیز همزمان با فاز فعال MJO رخ دادند که رطوبت قابل توجهی را از دریاهای اطراف به کشور تزریق کرد. این استاد برجسته هواشناسی با تأکید بر اهمیت شناخت و بررسی دقیق این پدیده‌ها، ضرورت توجه سازمان هواشناسی به این عوامل پیچیده جوی را برای مقابله مؤثر با چالش خشکسالی یادآور می‌شود.
منبع: ایسنا
مطالب مرتبط
- اجرای تاریخی آیین‌نامه فداکار خدمت: حمایت جامع از ۱۳ جانباخته منابع طبیعی کلید خورد
- راز لبخندی جاودان با اصلاح طرح لبخند
- ایران و اجلاس کاپ ۳۰؛ فرصت‌های دیپلماتیک و محیط زیستی که در پیچ و خم تحریم‌ها می‌سوزند
- اجرای تاریخی آیین‌نامه فداکار خدمت: حمایت جامع از ۱۳ جانباخته منابع طبیعی کلید خورد
About the Author
