فدراسیون بین‌المللی دیابت (IDF) به تازگی «دیابت نوع ۵» را به عنوان شکلی جدید و مستقل از دیابت به رسمیت شناخته است. این کشف که عمدتاً در کشورهای با درآمد پایین مشاهده می‌شود و با سوءتغذیه در دوران کودکی مرتبط است، نگاه علمی ما به این بیماری را گسترده‌تر کرده و اهمیت تفکیک دقیق انواع آن برای ارائه درمان مؤثر را بیش از پیش نمایان می‌سازد.
دیابت: فراتر از تصورات رایج
در حالی که عموم مردم تنها با دو نوع اصلی دیابت (نوع ۱ و نوع ۲) آشنا هستند، واقعیت این است که بیش از دوازده نوع مختلف از این بیماری وجود دارد. هر یک از این انواع دارای منشأ، سازوکار و راهکارهای درمانی متفاوتی هستند که همگی در نهایت به افزایش قند خون منجر می‌شوند. در ادامه، به بررسی جامع انواع مختلف دیابت، از اشکال کلاسیک تا انواع نادر و تازه‌شناخته‌شده می‌پردازیم.
انواع شناخته‌شده دیابت
- دیابت نوع ۱: حمله سیستم ایمنی به بدن این نوع دیابت ناشی از یک واکنش خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس حمله می‌کند. دیابت نوع ۱ می‌تواند در هر سنی بروز کند و هیچ ارتباطی با سبک زندگی یا رژیم غذایی ندارد. عوامل ژنتیکی و برخی محرک‌های محیطی (مانند عفونت‌های ویروسی) از مهم‌ترین دلایل بروز آن هستند. درمان اصلی دیابت نوع ۱ شامل تزریق مادام‌العمر انسولین است. در موارد خاص، پیوند سلول‌های تولیدکننده انسولین از اهداکنندگان فوت‌شده و همچنین درمان‌های نوین پیوند سلول‌های بنیادی می‌تواند به کاهش نیاز به انسولین کمک کند، هرچند این درمان‌ها هنوز نیازمند داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی هستند و به طور گسترده در دسترس نیستند.
- دیابت نوع ۲: شایع‌ترین شکل دیابت دیابت نوع ۲ رایج‌ترین نوع دیابت در سطح جهانی است و اغلب با شاخص توده بدنی (BMI) بالا مرتبط است. با این حال، افراد با وزن طبیعی نیز ممکن است به این نوع دیابت مبتلا شوند، به خصوص در صورت وجود زمینه ژنتیکی قوی. گروه‌های قومی خاصی نظیر آسیایی‌های جنوبی، آفریقایی‌ها و افراد با تبار کارائیبی، در معرض خطر بیشتری قرار دارند. درمان این نوع دیابت بر افزایش ترشح انسولین از پانکراس یا بهبود حساسیت بدن به انسولین متمرکز است. داروهایی مانند متفورمین، که صدها میلیون نفر در سراسر جهان از آن استفاده می‌کنند، با کاهش تولید قند در کبد و بهبود واکنش سلول‌ها به انسولین، به کنترل قند خون کمک می‌کنند. ده‌ها داروی مختلف برای مدیریت دیابت نوع ۲ توسعه یافته‌اند و انتخاب درمان مناسب به صورت شخصی‌سازی‌شده، اثربخشی را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. نکته حائز اهمیت این است که تغییر سبک زندگی نیز می‌تواند به بهبود یا حتی بازگشت بیماری منجر شود؛ برای مثال، یک مطالعه نشان داد که رژیم غذایی کم‌کالری (حدود ۸۰۰ کالری در روز) به مدت یک سال، در ۴۶ درصد شرکت‌کنندگان بهبود قابل‌توجهی در وضعیت دیابت ایجاد کرد.
- دیابت بارداری این نوع دیابت معمولاً بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری ظاهر می‌شود و نتیجه تغییرات هورمونی است که حساسیت بدن به انسولین را کاهش می‌دهند. عوامل خطر شامل اضافه وزن، سابقه خانوادگی دیابت یا داشتن نوزاد بزرگ‌جثه در بارداری قبلی است. زنان با تبار خاورمیانه‌ای، آسیای جنوبی و آفریقایی-کارائیبی نیز بیشتر در معرض این نوع دیابت قرار دارند. افزایش سن نیز با کاهش حساسیت به انسولین همراه است. درمان دیابت بارداری می‌تواند شامل تغییرات رژیم غذایی، ورزش، داروهای خوراکی یا تزریق انسولین باشد.
انواع نادر دیابت
علاوه بر انواع شناخته‌شده، دست‌کم ۹ نوع دیابت نادر وجود دارد که برخی دارای منشأ ژنتیکی و برخی دیگر ناشی از درمان‌های پزشکی هستند.
- دیابت نوزادی (Neonatal Diabetes): این نوع دیابت از روزهای ابتدایی زندگی بروز می‌کند و معمولاً با جهش‌های ژنتیکی خاصی در ترشح انسولین مرتبط است. برخی بیماران با داروهای خوراکی قابل کنترل هستند.
- دیابت بلوغ جوانان (MODY): نوعی دیگر از دیابت ژنتیکی است که معمولاً در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی ظاهر می‌شود. چندین نوع مختلف از MODY وجود دارد که برخی به نحوه جذب قند توسط سلول‌های پانکراس و برخی دیگر به رشد طبیعی پانکراس مربوط می‌شوند.
- دیابت نوع 3c: این نوع دیابت در اثر آسیب فیزیکی به پانکراس ایجاد می‌شود، مانند جراحی برداشتن بخشی از پانکراس یا در پی التهاب پانکراس (پانکراتیت). افراد مبتلا به سرطان پانکراس یا فیبروز کیستیک نیز در معرض خطر این نوع دیابت هستند؛ تقریباً یک‌سوم مبتلایان به فیبروز کیستیک تا سن ۴۰ سالگی به دیابت دچار می‌شوند.
دیابت نوع ۵: پیامد سوءتغذیه دوران کودکی
در تازه‌ترین طبقه‌بندی، دیابت نوع ۵ به عنوان نوعی دیابت مرتبط با سوءتغذیه در دوران کودکی شناسایی شده است. این نوع دیابت به طور عمده در کشورهای کم‌درآمد مشاهده می‌شود و تخمین زده می‌شود که بین ۲۰ تا ۲۵ میلیون نفر در جهان به آن مبتلا باشند. در این نوع دیابت، بیماران دارای وزن پایین و کمبود انسولین هستند، اما منشأ آن برخلاف دیابت نوع ۱ خودایمنی نیست. در واقع، در دوران رشد (مانند بارداری یا کودکی)، بدن فرد مواد مغذی کافی برای رشد طبیعی پانکراس دریافت نکرده است.
مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که رژیم غذایی کم‌پروتئین در دوران بارداری یا نوجوانی می‌تواند به رشد ناقص پانکراس منجر شود. کوچک بودن اندازه پانکراس با کاهش ظرفیت تولید انسولین و افزایش خطر ابتلا به دیابت مرتبط است. بنابراین، دیابت مفهومی گسترده‌تر از تصور عمومی دارد. از اختلالات خودایمنی و ژنتیکی گرفته تا پیامدهای سوءتغذیه یا جراحی، همه می‌توانند منجر به افزایش قند خون شوند. شناخت دقیق نوع دیابت برای ارائه درمان مناسب، امری حیاتی است.
