سوختن درختان کهنسال ایران، که به عنوان گنجینه‌های طبیعی و تاریخی کشور شناخته می‌شوند، بارها به دلایل عمدی و سهوی رخ داده است. آخرین مورد از این حوادث تلخ، آتش‌سوزی درخت چنار 700-500 ساله روستای برغان در استان البرز بود که بر اثر سهل‌انگاری و روشن کردن شمع در داخل تنه درخت رخ داد.
درختان کهنسال ایران، به عنوان مخازن ژنتیکی، گیاهی، فرهنگی و تاریخی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. تلاش‌های زیادی برای نگهداری و حفاظت از آن‌ها صورت می‌گیرد، اما متاسفانه، این تلاش‌ها همواره کافی نیست.
ایران، با بیش از 2000 درخت کهنسال شناسایی و ثبت شده، یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان از نظر تنوع و تعداد این گنجینه‌های طبیعی است. درختانی مانند سرو ابرکوه با قدمت 4000 سال، سرو شهرستانک، ابرسج و سرانی با قدمت 2700 تا 2800 سال، و گونه‌هایی مانند چنار خاوری، گردو ایرانی، ارس، سرو و بنه، از جمله کهنسال‌ترین شهروندان ایران به شمار می‌روند.
عوامل متعددی در عمر طولانی این درختان نقش دارند، از جمله زیستگاه‌های مناسب، بهره‌برداری صحیح، موقعیت مذهبی و تاریخی، و باورهای فرهنگی. اما متاسفانه، سهل‌انگاری و بی‌احتیاطی انسان‌ها، همواره یکی از عوامل اصلی نابودی این میراث ارزشمند بوده است.
درخت چنار روستای برغان، که در سال 1394 به ثبت ملی رسیده بود، در تاریخ 2 اسفند 1403، بر اثر روشن کردن شمع در داخل تنه‌اش، دچار آتش‌سوزی شد. خوشبختانه، با اطفای حریق به موقع، خسارات وارده جزئی بوده و قابل احیا است.
اما این اولین بار نیست که درختان کهنسال ایران قربانی بی‌احتیاطی انسان‌ها می‌شوند. در شهریور 1401، درخت چنار 750 ساله روستای دوشنگان در خراسان جنوبی، بر اثر سهل‌انگاری گردشگران، دچار آتش‌سوزی شد و بخش‌های زیادی از تنه‌اش سوخت. همچنین، در شهریور 1403، درخت گردوی هزار ساله روستای کوغر در کرمان، بر اثر سهل‌انگاری گردشگران در روشن کردن آتش در مجاورت آن، به خاکستر تبدیل شد.
علاوه بر سهل‌انگاری انسان‌ها، عوامل طبیعی مانند صاعقه نیز می‌توانند باعث آتش‌سوزی درختان کهنسال شوند. به عنوان مثال، یکی از درختان چنار 1700 ساله شهر خامنه در آذربایجان شرقی، بارها بر اثر صاعقه دچار آتش‌سوزی شده و نیمی از تنه‌اش از بین رفته است.
این حوادث تلخ، زنگ خطری برای حفاظت از درختان کهنسال ایران هستند. لازم است با افزایش آگاهی عمومی، آموزش گردشگران، و تقویت نظارت‌ها، از این میراث ارزشمند برای نسل‌های آینده محافظت کنیم.
