“`html
پترا، نگین سرخ‌فام اردن، شهری باستانی با تاریخی پرفراز و نشیب، قرن‌ها مرکز مهم تجارت ادویه بوده است. معماری شگفت‌انگیز آن، با بناهای سنگی حیرت‌انگیز و معابد کنده‌کاری شده در دل کوه، گردشگران را از اقصی نقاط جهان به سوی خود می‌کشاند. شهر سرخ، شهرت خود را نه تنها در تاریخ و معماری، که در فرهنگ عامه نیز حفظ کرده و در فیلم‌های مشهور همچون ایندیانا جونز به تصویر کشیده شده است.
رازهای پنهان پترا بسیارند؛ از سنگ‌تراشی‌های هنرمندانه تا سیستم‌های آبی هوشمندانه‌ای که در دل کویر طراحی شده‌اند. این شهر، شاهکاری بی‌نظیر از هنر و مهندسی باستانی است و داستان‌های بسیاری از تمدن‌های کهن را در خود جای داده است.
نبطیان: خالقان پترا، اربابان راه‌های تجاری
بیش از دو هزار سال پیش، نبطیان، قومی کوچ‌نشین از شبه‌جزیره عربستان، پترا را بنیان نهادند. اطلاعات کمی از زندگی آنان در دست است، اما می‌دانیم که در ابتدا به زبان عربی و سپس به آرامی سخن می‌گفتند. در سال ۱۰۰ پیش از میلاد، با درایت و مهارت استثنایی، تلاش‌های دیمتریوس اول مقدونی و امپراتوری سلوکی برای فتح آنان را ناکام گذاشتند و به قدرتی منطقه‌ای تبدیل شدند. این قدرت از تسلطشان بر مسیرهای تجاری میان شهرهای ساحلی و مناطق داخلی سرچشمه می‌گرفت.
نبطیان در جنوب اردن، شبه‌جزیره عربستان و صحرای نقب سکونت داشتند، اما پترا را به عنوان پایتخت خود برگزیدند. این شهر، محصور در میان کوه‌ها و صخره‌های ماسه‌سنگی، نمادی از شکوه و عظمت تمدن نبطی و مهندسی پیشرفته آنان است. سیستم‌های آبیاری بی‌نظیر و سازه‌های باشکوه آن، اوج هنر و معماری نبطیان را به نمایش می‌گذارند و همچنان الهام‌بخش تاریخ‌دانان و جهانگردان هستند.
پایان فرمانروایی نبطیان: استیلای رومیان بر پترا
در قرن دوم میلادی، رومیان بر پترا چیره شدند. گرچه تاریخ دقیق ساخت پترا توسط نبطیان مشخص نیست، اما از قرن اول پیش از میلاد، تأثیر هنر و معماری یونانی-رومی در آن آشکار است. مجسمه‌های نایک، تئاتری با معماری رومی در دل کوه با ظرفیت هزاران نفر، و خیابان‌های سنگ‌فرش شده، نمونه‌هایی از این تأثیرات هستند.
نبطیان، به ویژه حاکمانی چون اریتا سوم و اریتا چهارم، با امپراتوری روم پیمان بستند و گاه با پرداخت خراج، نفوذ روم را پذیرفتند. اما پس از مرگ ربیل دوم، آخرین پادشاه نبطی، در سال ۱۰۶ میلادی، پترا به طور کامل تحت سیطره روم درآمد و فصل جدیدی در تاریخ آن آغاز شد. رومیان بناهای جدیدی ساختند، اما شکوه دوران نبطیان دیگر به پترا بازنگشت.
فراموشی پترا: زوال شهری باشکوه
در اوج شکوفایی، ۲۰ تا ۳۰ هزار نفر در پترا زندگی می‌کردند. اما تغییر مسیرهای تجاری توسط رومیان که از راه‌های دریایی بهره می‌بردند، اهمیت پترا را کاهش داد. احتمالاً ربیل دوم، پایتخت را در حدود سال ۹۳ میلادی به بصری (بصره کنونی) منتقل کرده بود. زلزله ویرانگر ۳۶۳ میلادی نیز بسیاری از بناها و سیستم آبی حیاتی شهر را ویران کرد و ضربه مهلکی به آن وارد ساخت.
با زوال قدرت نبطیان و زلزله‌های بعدی، مردم پترا آن را ترک کردند و گنجینه‌های خود را با خود بردند. پترا برای سده‌ها به فراموشی سپرده شد تا اینکه در دوران جنگ‌های صلیبی، برج‌ها و استحکامات کوچکی در آن ساخته شد؛ آخرین نشانه از آگاهی غرب از این شهر تا نیمه هزاره بعد.
نبطیان: استادان بی بدیل سنگ‌تراشی
نام پترا از واژه یونانی πέτρα (پترا) به معنای «سنگ» گرفته شده است؛ نامی که به خوبی مهارت بی‌نظیر نبطیان در حجاری را نشان می‌دهد. آن‌ها در تراشیدن بناهای پیچیده و آثار هنری در دل صخره‌های ماسه‌سنگی استاد بودند. در پترا، حدود ۳۰۰۰ خانه، معبد، مقبره، و سالن ضیافت شناسایی شده‌اند که همه با دست و ابزارهایی مانند کلنگ و قلم ساخته شده‌اند.
حجاران نبطی اغلب از روش «بالا به پایین» برای حجاری صخره‌های ۳۰ متری استفاده می‌کردند. گاه برای شکستن سنگ، حفره‌هایی ایجاد می‌کردند و با قراردادن چوب در داخل و افزودن آب، چوب را متورم کرده و سنگ را می‌شکستند. این تکنیک‌ها، همراه با داربست و سکوها، نشان از نبوغ و مهارت بی‌نظیر نبطیان در معماری و مهندسی دارد.
سیستم آبیاری پیشرفته در دل کویر
نبطیان در مدیریت و انتقال آب نیز مهارت فوق‌العاده‌ای داشتند. پترا، در منطقه‌ای کویری با میانگین بارندگی ۱۵ سانتی‌متر در سال، از سیستم آبیاری کارآمدی برخوردار بود که آب تمیز را برای شهر تأمین می‌کرد. چشمه‌های محلی با لوله‌های سفالی به مخازن ذخیره آب هدایت می‌شدند و روزانه تا ۴۵ میلیون لیتر آب تازه را به شهر می‌رساندند.
این سیستم شامل سدی بزرگ بود که از شهر در برابر سیل محافظت می‌کرد و آب را به تونلی به نام «تونل تاریک» هدایت می‌نمود. حتی امروزه، برخی قبایل بومی منطقه از این سیستم قدیمی استفاده می‌کنند؛ گواهی بر نبوغ و دوام فناوری نبطیان.
ارتباط پترا با داستان‌های مقدس
بر فراز کوه جبل هارون (کوه هارون)، مسجدی با گنبد سفید از قرن چهاردهم میلادی قرار دارد. این کوه، آرامگاه هارون، برادر حضرت موسی، به شمار می‌رود. بر اساس باورها، هارون در این منطقه مدفون است.
دره‌ای در اطراف کوه، به دره موسی معروف است. طبق کتاب مقدس (کتاب اعداد)، موسی با زدن عصایش به سنگ، از این مکان آب جاری ساخت. این روایت مذهبی، پترا و اطراف آن را به بخشی از تاریخ و اسطوره‌های دینی تبدیل کرده است.
کشف دوباره پترا توسط یک زبان‌شناس سوئیسی
در اوایل قرن نوزدهم، یوهان لودویگ برکهارت، زبان‌شناس سوئیسی، پترا را به جهان غرب معرفی کرد. او، پس از سفر به خاورمیانه، به پترا رفت و پس از ۵۰۰ سال، به عنوان نخستین فرد غربی، این شهر را کشف کرد.
برکهارت، تجربیات خود را در کتابی با عنوان «سفرهایی در سوریه و سرزمین مقدس» (۱۸۲۲) منتشر کرد. این کتاب، موجی از بازدیدکنندگان غربی، از جمله نقاشان مشهوری چون فردریک ادوین چرچ و ادوارد لیر، را در قرن بعد به سوی پترا روانه ساخت.
پترا در شعر شاعری بریتانیایی: «شهر سرخ‌گلابی»
در ۱۸۴۵، جان ویلیام برگون، شاعر بریتانیایی، جایزه نیودیگیت دانشگاه آکسفورد را برای شعر پترا به دست آورد. او در شعر خود، توصیف‌هایی از شهر ارائه داد که به بخشی از هویت پترا تبدیل شد. او از آن به عنوان «سرخ‌رنگ چون سپیده‌دم» و «شهر سرخ‌گلابی—نیمه به قدمت زمان» یاد کرد؛ توصیف‌هایی ماندگار از پترا در فرهنگ غرب.
پترا: میراث جهانی یونسکو
در ۱۹۸۵، یونسکو پترا را به عنوان میراث جهانی ثبت کرد. یونسکو با قبایل بومی منطقه همکاری می‌کند تا از آثار مخرب گردشگری و مدرنیزاسیون بر پترا جلوگیری کند. این اقدام، به حفظ پترا به عنوان گنجینه‌ای جهانی و فرهنگی کمک کرده است.
پترا: یکی از عجایب هفتگانه جدید جهان
پروژه هفت عجایب جدید، از کاربران اینترنت خواست تا به بناهای محبوب رأی دهند. این نظرسنجی، که ۱۰۰ میلیون رأی جمع‌آوری کرد، پترا را به عنوان یکی از عجایب هفتگانه جدید جهان انتخاب کرد. این انتخاب، توجه جهانی را به پترا جلب کرد.
پترا: مخفیگاه جام مقدس در فیلم ایندیانا جونز
پیش از اکران فیلم ایندیانا جونز و آخرین جنگ صلیبی (۱۹۸۹)، تنها چند هزار گردشگر سالانه از پترا بازدید می‌کردند. اما فیلم، از دره سیق و الخزنه به عنوان مخفیگاه جام مقدس استفاده کرد و پترا را به مقصدی محبوب جهانی تبدیل نمود.
پترا: ادامه کاوش‌ها
با استفاده از گوگل ارث، پهپادها و تصاویر ماهواره‌ای، باستان‌شناسان سارا پارکاک و کریستوفر تاتل، نقشه‌های یک بنای ناشناخته را در نزدیکی مرکز شهر کشف کردند. این بنا، احتمالا برای مراسم عمومی مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
“`