تحول پایدار در گردشگری چگونه محقق می شود؟
هفتمین مهرماه، روز نخست هفته گردشگری ۱۴۰۴ با شعار «گردشگری و تحول پایدار» برگزار شد. رحیم یعقوب‌زاده، استاد دانشگاه، در گفت‌وگو با روزنامه همشهری تأکید کرد که گردشگری می‌تواند موتور رشد اقتصادی و تقویت دیپلماسی فرهنگی باشد اما در ایران تحقق «گردشگری پایدار» نیازمند اصلاح ساختار مدیریتی، داده‌های به‌روز و استفاده از ظرفیت‌های علمی است.
وضعیت کنونی گردشگری ایران
در سال‌های اخیر گردشگری در جهان به‌عنوان جزئی از توسعه پایدار شناخته شده و جوامع به دنبال جذب گردشگر با حفظ میراث طبیعی و فرهنگی‌اند. در ایران ظرفیت‌های متنوع فرهنگی، تاریخی، مذهبی و طبیعت‌گردی وجود دارد اما این پتانسیل هنوز به‌طور منسجم به فرصت اقتصادی و اجتماعی تبدیل نشده است. تجربه بحران‌هایی مانند دوران کرونا نشان داد که ضعف زیرساخت‌ها و ناتوانی در مدیریت بحران، صنعت گردشگری را آسیب‌پذیر کرده است.
موانع تحقق تحول پایدار
یعقوب‌زاده عوامل اصلی ناکامی در مسیر «تحول پایدار گردشگری ایران» را این‌گونه برشمرد: ضعف تخصص مدیریتی در متولیان، نبود داده‌های مستمر و به‌روز برای تصمیم‌سازی، افزایش نامتناسب قیمت خدمات گردشگری و کم‌توجهی به مطالعات تطبیقی و ظرفیت‌های دانشگاهی. افزایش هزینه‌های خدمات گردشگری، نوسان‌های ارزی و مقررات نامشخص، انگیزه سرمایه‌گذاری پایدار را کاهش داده و تجربه بازدید را برای گردشگران داخلی و خارجی کمتر رقابتی کرده است.
نقش دانشگاه و رسانه در تحول گردشگری
رشد رشته‌های دانشگاهی مرتبط با گردشگری و تربیت نیروی متخصص فرصتی قابل اتکا است اما بهره‌برداری از این ظرفیت نیازمند ارتباط مؤثر بین دانشگاه، بخش خصوصی و دولت است. رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نقش محوری در شکل‌دهی به ذائقه سفر و معرفی مقصد ایفا کرده‌اند؛ تجربه نشان داده بخش غیررسمی و رسانه‌ای در بسیاری موارد سریع‌تر از نهادهای رسمی به رشد سفرهای داخلی کمک کرده است.
راهکارهای پیشنهادی برای تحقق گردشگری پایدار
- ایجاد نظام رصد و اطلاعات گردشگری: راه‌اندازی سامانه‌های آمار و پایش منسجم برای دسترسی سیاست‌گذاران به داده‌های به‌روز.
- به‌کارگیری متخصصان در مدیریت: جذب مدیران و مشاوران متخصص در تدوین برنامه‌های راهبردی و نظارت بر اجرا.
- تثبیت قیمت‌ها و شفاف‌سازی خدمات: کنترل نوسانات غیرمنطقی قیمت هتل و خدمات و تشویق رقابت سالم.
- توسعه زیرساخت‌های سبز و هوشمند: سرمایه‌گذاری در هتل‌های دوستدار محیط‌زیست، مدیریت پسماند و حمل‌ونقل پایدار.
- تشویق گردشگری خارج از فصل اوج: طراحی بسته‌های تشویقی برای کاهش فشار فصلی و توزیع منافع در سراسر سال.
- آموزش و استانداردسازی نیروی انسانی: دوره‌های تخصصی برای راهنمایان، هتلدارها و فعالان بوم‌گردی.
- توسعه همکاری‌های بین‌المللی: بهره‌گیری از الگوهای موفق منطقه‌ای مانند ترکیه و امارات و همکاری در بازاریابی مشترک.
جمع‌بندی و چشم‌انداز
تحقق «گردشگری پایدار» در ایران نیازمند همگرایی سیاست‌گزاری، دانش دانشگاهی و مشارکت بخش خصوصی است. با به‌کارگیری داده‌های دقیق، مدیریت مبتنی بر شواهد و اولویت‌بخشی به زیرساخت‌های زیست‌محیطی و خدماتی، امکان تبدیل ظرفیت‌های بالقوه کشور به رشد اقتصادی و اشتغال‌زایی پایدار وجود دارد. هفته گردشگری ۱۴۰۴ فرصتی است برای بازتعریف استراتژی‌ها و آغاز اقدامات عملی به سمت تحول پایدار گردشگری ایران.
About the Author
