جدال حمام تاریخی و خیابان در قزوین
اختلاف نظر بر سر اجرای «طرح انصاری شرقی» در محله تاریخی بلاغی قزوین بار دیگر این پرسش را مطرح کرده که چگونه می‌توان هم ترافیک شهری را حل کرد و هم لایه‌های تاریخی شهر را حفظ کرد. اظهارنظر اخیر شهردار قزوین درباره ضرورت انتخاب چند حمام تاریخی برای مرمت به‌جای حفظ همه آثار محل، باعث شد تا مناقشه میان مدیریت شهری و فعالان میراث فرهنگی دوباره به سطح رسانه‌ها بیاید.
چه گفته شد و چرا واکنش برانگیخت
شهردار در گفت‌وگویی مطرح کرد که نمی‌توان در هر محله یک حمام تاریخی نگه داشت و پیشنهاد داد به‌جای حفظ پراکنده همه بناها، چند نمونه فاخر انتخاب و مرمت شوند تا منابع محدود صرف آن‌ها شود. او اجرای طرح انصاری شرقی را ضامن توسعه زیرساخت و جذب گردشگر دانست و از اینکه برخی نهادها و مخالفان جلوی طرح را بگیرند گلایه کرد. این نگاه از منظر مدیریت شهری بر کارآمدی و بودجه‌محوری تأکید دارد اما فعالان میراث و کارشناسان فرهنگی آن را نوعی نادیده‌گرفتن پیوستگی تاریخی بافت خواندند.
ابعاد فنی و حقوقیِ مناقشه
طرح انصاری شرقی که بیش از سه دهه در دستور بوده، قصد دارد خیابان سپه را به محورها و بلوک‌های جدید وصل کند تا ترافیک تسهیل شود. با این حال:
- وزارت میراث فرهنگی به‌صراحت در دو نامه رسمی با عبور طرح از برخی نقاط مخالفت کرده است؛
- پرونده‌های ثبت جهانی، از جمله درخواست ثبت قلعه‌های الموت و مساجد تاریخی قزوین، حساسیت‌ها را افزایش داده و هرگونه دخل و تصرف در بافت تاریخی را رصد می‌کند.
معاون میراث فرهنگی استان نیز یادآور شده که خروج اثر ثبت‌شده از فهرست ملی بی‌سابقه است و قانون حمایت از میراث فرهنگی همکاری دستگاه‌ها را در بافت‌های تاریخی الزامی دانسته است.
مخاطرات از دست‌رفتن «یکپارچگی تاریخی»
کارشناسان با اشاره به تجربه تلخ اجرای «انصاری غربی» که بخش‌هایی از بافت تاریخی را از بین برد، هشدار می‌دهند اجرای بخش مشابه در شرق ممکن است هم‌افزایی مجموعه‌های تاریخی مانند خیابان سپه و دولتخانه را از بین ببرد، میراث را در قطعات پراکنده و کارکرد تاریخی را درهم شکند. حفظ مجموعه‌های هم‌بافت (توالی خیابان، حمام، بازار و مجموعه دولتی) برای هویت شهری و گردشگری معنا دارد؛ از دست‌دادن آن به مثابه از بین‌رفتن خوانشی از تاریخ شهری است.
مسیر میانه‌رو: ترکیب حفاظت و توسعه
پیشنهاد مصالحه‌ای که می‌تواند منافع هر دو طرف را تأمین کند شامل موارد زیر است:
- بازبینی طراحی مسیر و بررسی گزینه‌های جایگزینِ کم‌تهاجمی که ترافیک را کاهش دهد بدون آنکه بافت تاریخی را قطع کند؛
- تدوین یک بسته تأمین مالی مشترک شامل مشارکت شهرداری، وزارت میراث و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی برای مرمت مجموعه‌های متعدد به‌صورت خوشه‌ای (مرمت همزمان چند بنای همجوار) تا توزیع منافع گردشگری و اجتماعی حفظ شود. اجرای این دو محور نیازمند نقشه راه شفاف، مطالعات اثرگذاری فرهنگی و پذیرش طرح‌های مهندسی منعطف است.
چه باید کرد تا هم توسعه و هم میراث پیروز شوند
- تهیه سند بیان ارزش‌های میراثی برای هر ضلع از طرح انصاری شرقی تا تصمیم‌گیری مبتنی بر داده امکان‌پذیر شود؛
- ایجاد میز مشترک تصمیم‌گیری با حضور نمایندگان میراث، شهرسازی، مردم محلی و کارشناسان ترابری؛
- انجام مطالعات ترافیکی نوین و سناریونویسی که گزینه‌های کمتر مخرب (تونل، مسیر حلقوی، بهبود حمل‌ونقل عمومی) را بررسی کند.
جمع‌بندی
مسأله انصاری شرقی فراتر از یک پروژه عمرانی است؛ این یک آزمون برای نحوه مواجهه ما با تاریخ شهری در برابر فشارهای توسعه است. انتخاب میان «همه یا هیچ» خسارت‌بار است؛ راه‌حل عقلانی ترکیبی از مهندسی هوشمند، سیاست‌گذاری مشورتی و سرمایه‌گذاری هدفمند است که امکان همزیستی میراث و توسعه را فراهم کند. قزوین، با سابقه درخشان در تاریخ ایران، شایسته رویکردی است که هم گذشته‌اش را پاس دارد و هم آینده‌اش را طراحی کند.
About the Author
