4935725
کارشناسان هواشناسی با اشاره به پیشبینی بارشهای شدید مدیترانهای در هفته آینده، هشدار دادهاند که استانهای زاگرسنشین در غرب و جنوبغرب کشور با خطر جدی وقوع پدیده "مونتسیتو" و سیلابهای ناگهانی روبرو هستند. خشکسالیهای طولانیمدت و کاهش قابلتوجه نفوذپذیری خاک، این بارشها را به یکی از خطرناکترین انواع بارندگی تبدیل کرده که میتواند فجایع محلی به بار آورد.
تصویر:
موج رطوبتی خطرناک: ورود بارشهای شدید مدیترانهای
بر اساس اجماع مدلهای پیشبینی هواشناسی، از دوشنبه تا پنجشنبه هفته آینده، حجم قابلتوجهی از رطوبت برخاسته از مدیترانه و دریای سرخ وارد غرب و جنوبغرب ایران خواهد شد. این سامانه بارشی، که ویژگی اصلی آن شدت بالا و مدت زمان کوتاه است، بهویژه در نواحی کوهستانی و دامنهای استانهای غربی و جنوبغربی میتواند منجر به بارشهای رگباری و طوفانی شود. این شرایط جوی، در کنار وضعیت خاص خاک منطقه، بستر را برای شکلگیری سیلابهای ناگهانی مهیا میکند. کارشناسان تأکید دارند که این بارشها هرچند شدید باشند، به معنای جبران کمآبی و بازگشت به شرایط ترسالی نیست و نباید تصورات غلطی در خصوص بهبود وضعیت منابع آبی کشور ایجاد شود.
پدیده مونتسیتو چیست و چرا خطرناک است؟
"پدیده مونتسیتو" به وضعیتی اطلاق میشود که بارشهای شدید، حتی در حجم متوسط، بر روی خاکی که به دلیل خشکسالیهای طولانیمدت خشک، فشرده و دچار کاهش نفوذپذیری شده، اتفاق بیفتد و منجر به روانابهای بسیار شدید و سیلابهای گلآلود ناگهانی شود. این پدیده به دلیل شباهت با فاجعه سیلاب و گلولای در مونتسیتوی کالیفرنیا در سال ۲۰۱۸ نامگذاری شده است؛ جایی که تنها ۲۴ میلیمتر بارش در ۱۵ دقیقه بر روی خاک خشک پس از آتشسوزی، جان ۲۳ نفر را گرفت.
در شرایط فعلی استانهای زاگرسنشین، این پدیده به دلایل زیر ریسک سیلاب را به شدت افزایش میدهد:
افت نفوذپذیری خاک: مطالعات نشان میدهد خشکسالیهای بلندمدت میتواند نفوذپذیری خاک را تا ۴۰ الی ۵۷ درصد کاهش دهد. خاک خشک و فاقد پوشش گیاهی به سرعت "پوسته" میبندد و قادر به جذب بارشهای اولیه نیست.
آبگریزی سطحی (Hydrophobicity): در مناطق خشکشده، لایههای سطحی خاک خاصیت آبگریزی پیدا میکنند و به جای جذب، آب را پس میزنند. این امر سرعت رواناب را افزایش داده و منجر به حرکت حجم زیادی از گلولای میشود.
چرا بارشهای مدیترانهای امسال ریسک سیلاب را دوچندان میکند؟
بارشهای مدیترانهای در برخورد با ارتفاعات زاگرس، به دلیل ویژگیهای خاص خود، اغلب شدید و متمرکز هستند. این ترکیب در کنار آسیبپذیریهای موجود در منطقه، مانند ضعف پوشش گیاهی تابستانه، وقوع آتشسوزیهای پراکنده و شرایط خاک خشک، ظرفیت ایجاد سیلابهای ناگهانی (Flash Flood) را به مراتب بیشتر میکند. روانابها با سرعت بیسابقهای شکل گرفته، آبراههها و مسیلها در عرض چند دقیقه فعال میشوند و فرصت واکنش و مدیریت بحران را به شدت محدود میسازند.
کدام مناطق زاگرسنشین در معرض بیشترین خطر پدیده مونتسیتو هستند؟
بررسی الگوهای رطوبتی و تجارب سیلابی سالهای گذشته نشان میدهد که بیشترین خطر سیلاب، رواناب شدید و گلولای در استانها و مناطق زیر وجود دارد:
استانهای غربی: کرمانشاه، کردستان، لرستان و ایلام.
استانهای جنوبغربی: خوزستان و چهارمحال و بختیاری.
استانهای شمالغرب و دامنههای زاگرس میانی: آذربایجان غربی، زنجان و همدان.
بهویژه، مناطق شیبدار با پوشش گیاهی ضعیف، روستاهای دامنهای، نقاط دارای بارش کم در سال جاری و سال گذشته، و همچنین روستاهای مجاور رودخانههای فصلی و مسیلها در صدر ردهبندی ریسک قرار دارند و نیازمند آمادگی حداکثری هستند.
پدیده مونتسیتو و سراب جبران کمآبی: چرا این بارشها نجاتبخش نیستند؟
با وجود شدت بالای بارشهای پیشبینی شده، کارشناسان تأکید دارند که این بارشها تأثیر معناداری بر جبران کمآبی کشور نخواهد داشت. دلایل اصلی این امر عبارتند از:
نفوذ پایین خاک خشک: خشکی و فشردگی خاک مانع از نفوذ آب به لایههای زیرین و تغذیه سفرههای آب زیرزمینی میشود.
رواناب سریع و هدررفت سطحی: بخش عمده بارش به صورت رواناب از سطح زمین عبور کرده و از چرخه آب شیرین خارج میشود، بدون آنکه به ذخایر استراتژیک آب اضافه کند.
چالشهای مدیریتی مخازن سدها: ساختار و ظرفیت برخی سدها و همچنین نیاز به مدیریت سیلاب، امکان ذخیرهسازی مؤثر تمامی این حجم از آب را محدود میکند.
بنابراین، گرچه این بارشها ممکن است به طور موقت رودخانهها و مسیلها را پرآب نشان دهند، اما تأثیری پایدار و بلندمدت بر وضعیت منابع آبی زیرزمینی و جبران خشکسالی نخواهند داشت. این وضعیت، لزوم حکمرانی صحیح و مدیریت یکپارچه منابع آب را بیش از پیش آشکار میسازد.
مطالب مرتبط
- وضعیت آلودگی هوا در کشور؛ ارومیه آلودهترین و زابل تمیزترین شهر ایران شناخته شدند
- آلودگی هوا در تهران جان ۳۵۷ نفر را گرفت و شانس باروری زنان را به شدت کاهش میدهد
- هواشناسی ایران اعلام کرد: پایان پاییز بیباران و آغاز بارشهای مؤثر؛ بارش برف در انتظار برخی شهرهای کشور
- وضعیت آلودگی هوا در کشور؛ ارومیه آلودهترین و زابل تمیزترین شهر ایران شناخته شدند
About the Author
