در میان اسناد تصویری برجای‌مانده از سفر ناصرالدین‌شاه قاجار به شهر قم، عکسی دیده می‌شود که توجه علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران را به خود جلب کرده است. این تصویر متعلق به مردی به نام مرادخان قمی است که بنا بر توضیحات درج‌شده در حاشیه عکس، در زمان ثبت آن ۱۲۰ سال سن داشته و به‌عنوان یکی از مسن‌ترین افراد شناخته‌شده در دوران قاجار معرفی شده است.
مرادخان قمی؛ شاهد زنده یک قرن تاریخ ایران
عکس موردنظر در ماه رجب سال ۱۳۰۵ هجری قمری، برابر با اسفند ۱۲۶۶ یا فروردین ۱۲۶۷ شمسی گرفته شده است. با در نظر گرفتن سن ۱۲۰ ساله مرادخان در آن زمان، می‌توان دریافت که او متولد حدود سال ۱۱۸۱ قمری بوده؛ یعنی در دوره حکومت کریم‌خان زند، بنیان‌گذار سلسله زندیه. این مرد که در زمان مرگ کریم‌خان نوجوانی بیش نبوده، در طول عمر خود شاهد تحولات سیاسی و اجتماعی گسترده‌ای در ایران بوده است.
از زندیه تا قاجار؛ زندگی در دل تاریخ
مرادخان قمی نه‌تنها دوران حکومت کریم‌خان زند و جانشینانش مانند لطفعلی‌خان را تجربه کرده، بلکه چهار پادشاه نخست سلسله قاجار شامل آقامحمدخان، فتحعلی‌شاه، محمدشاه و ناصرالدین‌شاه را نیز به چشم دیده است. با توجه به اینکه ناصرالدین‌شاه حدود هشت سال پس از این سفر تاریخی به قم ترور شد، احتمال دارد مرادخان دوران سلطنت مظفرالدین‌شاه را نیز درک کرده باشد.
ارزش تاریخی یک عکس
این تصویر که در مجموعه عکس‌های کاخ گلستان نگهداری می‌شود، نه‌تنها از نظر تاریخی اهمیت دارد، بلکه نمایانگر بخشی از زندگی مردمی است که در دل تحولات بزرگ سیاسی و فرهنگی ایران زیسته‌اند. مرادخان قمی با عمر طولانی خود، به‌نوعی پل ارتباطی میان دو سلسله مهم تاریخ ایران یعنی زندیه و قاجار محسوب می‌شود.
اهمیت مستندسازی چهره‌های مردمی در تاریخ
در حالی که بیشتر اسناد تاریخی مربوط به پادشاهان، رجال سیاسی و نخبگان است، ثبت چهره‌هایی مانند مرادخان قمی نشان می‌دهد که تاریخ تنها در کاخ‌ها و میدان‌های جنگ رقم نمی‌خورد؛ بلکه در کوچه‌ها، خانه‌ها و زندگی روزمره مردمانی ساده نیز جریان دارد. چنین تصاویری می‌توانند درک ما از گذشته را انسانی‌تر و ملموس‌تر کنند.
این عکس، علاوه بر ارزش بصری، حامل روایت‌هایی است که شاید در هیچ کتاب تاریخی نوشته نشده باشند؛ روایت‌هایی از زندگی، صبر، تغییر و تداوم در دل تاریخ ایران.
About the Author
