بررسی‌های جدید نشان می‌دهد که هر ایرانی به‌طور میانگین سالانه بیش از ۲۶ عدد داروی مسکن مصرف می‌کند؛ آماری نگران‌کننده که بخش قابل‌توجهی از آن ناشی از مصرف خودسرانه و بدون تجویز پزشک است. این روند نه‌تنها باعث تشدید سردردهای مزمن می‌شود، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز آسیب‌های جدی به اندام‌های حیاتی بدن و حتی بروز اختلالات روانی مانند افسردگی باشد.
سردردی که با مسکن بدتر می‌شود
کارشناسان پزشکی هشدار می‌دهند که مصرف مداوم داروهای مسکن، به‌ویژه برای بیش از ۱۰ روز در ماه، می‌تواند خود عامل بروز سردرد باشد. این نوع سردرد که در علم پزشکی با عنوان «سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو» یا MOH شناخته می‌شود، اغلب به‌صورت روزانه و در ساعات ابتدایی صبح بروز می‌کند و ممکن است با علائمی مانند تهوع، بی‌قراری و اختلال در تمرکز همراه باشد.
دکتر احسان شایسته، پزشک عمومی، در گفت‌وگو با همشهری‌آنلاین می‌گوید: «مصرف مکرر مسکن‌ها باعث کاهش آستانه درد در مغز و افزایش حساسیت گیرنده‌های درد می‌شود. در نتیجه، با پایان اثر دارو، سردرد با شدت بیشتری بازمی‌گردد و فرد را به مصرف مجدد و حتی دوزهای بالاتر سوق می‌دهد؛ این چرخه معیوب می‌تواند به وابستگی دارویی منجر شود.»
آسیب‌های پنهان به اندام‌های حیاتی
مصرف طولانی‌مدت مسکن‌ها، به‌ویژه داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و دیکلوفناک، می‌تواند عوارض جدی به همراه داشته باشد:
- آسیب به دستگاه گوارش: افزایش خطر زخم معده، خونریزی و التهاب.
- آسیب کبدی: خطر مسمومیت و نارسایی کبد، به‌ویژه با مصرف استامینوفن.
- آسیب کلیوی: کاهش عملکرد کلیه و افزایش احتمال نارسایی مزمن.
- افزایش خطر سکته و حمله قلبی: به‌ویژه در مصرف طولانی‌مدت داروهای ضدالتهاب.
- واکنش‌های آلرژیک و تداخل دارویی: به‌ویژه در ترکیب با آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای دیگر.
ارتباط میان سردرد مزمن و افسردگی
یکی از نکات مهمی که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، ارتباط دوطرفه میان سردردهای مزمن و افسردگی است. کارشناسان معتقدند که سردردهای روزانه می‌توانند نشانه‌ای از افسردگی باشند و در مقابل، افسردگی نیز می‌تواند شدت سردرد را افزایش دهد. بنابراین، مصرف مسکن برای سرکوب درد بدون بررسی علت اصلی آن، نه‌تنها مؤثر نیست بلکه ممکن است وضعیت روانی فرد را نیز وخیم‌تر کند.
دکتر بابک زمانی، متخصص مغز و اعصاب، در این‌باره می‌گوید: «میگرن یک بیماری ارثی است که در بسیاری از افراد وجود دارد، اما مصرف بی‌رویه مسکن‌ها می‌تواند این استعداد را تشدید کند. خوشبختانه ۸۰ تا ۹۰ درصد مبتلایان به میگرن با مراجعه به پزشک و مصرف داروهای مناسب، به‌طور کامل درمان می‌شوند؛ به شرط آن‌که رفتارهای نادرست مانند مصرف خودسرانه دارو را کنار بگذارند.»
راهکارهای پیشگیری از آسیب‌های دارویی
برای جلوگیری از عوارض خطرناک مصرف مسکن‌ها، رعایت چند اصل ضروری است:
- مشورت با پزشک یا داروساز پیش از مصرف هرگونه دارو.
- پرهیز از مصرف خودسرانه و طولانی‌مدت.
- توجه به علت اصلی درد و پیگیری درمان ریشه‌ای.
- اصلاح سبک زندگی با خواب کافی، تغذیه سالم، ورزش منظم و مدیریت استرس.
دکتر شایسته تأکید می‌کند: «داروها، به‌ویژه مسکن‌ها، شمشیر دولبه‌اند. اگرچه ممکن است در کوتاه‌مدت درد را کاهش دهند، اما مصرف مکرر آنها می‌تواند آسیب‌های جدی به همراه داشته باشد. همه افراد در برابر این خطرات یکسان نیستند، اما هیچ‌کس از آنها مصون نیست.»
با توجه به آمار بالای مصرف خودسرانه دارو در ایران، آگاهی‌بخشی عمومی و آموزش صحیح در زمینه مصرف داروها می‌تواند نقش مهمی در کاهش آسیب‌های جسمی و روانی ناشی از این عادت نادرست ایفا کند.
