در روزهای اخیر، انتشار ویدئویی از سخنرانی یک معمار در فضای مجازی، موجی از واکنش‌ها را در میان علاقه‌مندان به تاریخ و معماری ایران به راه انداخته است. این ویدئو که مربوط به یازدهمین گردهمایی بناهای فاخر در آبان‌ماه ۱۴۰۳ است، حاوی اظهاراتی است که قدمت بنای تاریخی چغازنبیل را زیر سؤال برده و آن را نسبت به تئاتر مارسلوس در رم، بنایی متأخر معرفی کرده است؛ ادعایی که با مستندات تاریخی همخوانی ندارد.
چغازنبیل؛ میراثی از اعماق تاریخ ایران
چغازنبیل، زیگوراتی آجری واقع در استان خوزستان، یکی از برجسته‌ترین آثار معماری ایران باستان است که قدمت آن به حدود ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. این بنا که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شده، نمونه‌ای از معماری مذهبی ایلامیان است و از نظر ساختار، شباهت‌هایی با اهرام پلکانی دارد. برخلاف ادعای مطرح‌شده در گردهمایی، چغازنبیل نه‌تنها از تئاتر مارسلوس قدیمی‌تر است، بلکه در کنار تپه سیلک کاشان، از جمله نخستین سازه‌های هرمی‌شکل جهان محسوب می‌شود.
تئاتر مارسلوس؛ بنایی رومی با قدمت کمتر
تئاتر مارسلوس در شهر رم، بنایی باشکوه با ظرفیت ۲۰ هزار نفر است که ساخت آن در سال ۱۶ پیش از میلاد آغاز شد و پس از مرگ ژولیوس سزار به پایان رسید. این بنا یکی از نمادهای معماری رومی محسوب می‌شود، اما از نظر قدمت، فاصله‌ای چند صد ساله با زیگورات‌های ایرانی دارد.
واکنش به اظهارات احسان ملکی
احسان ملکی، معمار حاضر در گردهمایی، در بخشی از سخنان خود با اشاره به آثار محمدکریم پیرنیا، پدر معماری سنتی ایران، به نقد نگاه آرمان‌گرایانه به معماری ایرانی پرداخت. او با بیان اینکه نوشته‌های پیرنیا گاه ایران را مرکز معماری جهان معرفی می‌کند، گفت: «اگر پیرنیا تئاتر مارسلوس را دیده بود، متوجه می‌شد که ششصد سال پیش از چغازنبیل، بنایی آجری با ظرفیت بیست‌هزار نفر ساخته شده بود.»
این بخش از سخنان ملکی با واکنش‌های گسترده‌ای در فضای مجازی روبه‌رو شد. بسیاری از کاربران و کارشناسان تاریخ و معماری، با استناد به منابع معتبر، این ادعا را نادرست دانستند و بر قدمت بیشتر چغازنبیل و دیگر زیگورات‌های ایرانی تأکید کردند.
مقایسه‌ای مستند از هرم‌های تاریخی جهان
در بررسی قدمت سازه‌های هرمی‌شکل جهان، زیگورات تپه سیلک در کاشان با قدمتی حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد، به‌عنوان قدیمی‌ترین شناخته می‌شود. پس از آن، هرم جوزر در مصر (۲۶۱۰ ق.م)، هرم خوفو (۲۵۶۰ ق.م)، زیگورات اور در عراق (۲۱۰۰ ق.م) و چغازنبیل در ایران (۱۲۵۰ ق.م) قرار دارند. در مقابل، تئاتر مارسلوس در سال ۱۶ ق.م ساخته شده و در این فهرست جایگاه متأخری دارد.
اهمیت شناخت دقیق تاریخ معماری
این جدال تاریخی، بار دیگر اهمیت دقت در بیان اطلاعات معماری و تاریخی را یادآور شد. معماری ایران باستان، با وجود آثار برجسته‌ای چون تخت‌جمشید، چغازنبیل و تپه سیلک، سهم بزرگی در شکل‌گیری تمدن‌های اولیه داشته است. مقایسه‌های نادرست و بدون پشتوانه علمی، نه‌تنها موجب تحریف تاریخ می‌شود، بلکه ارزش میراث فرهنگی را نیز زیر سؤال می‌برد.
در نهایت، این بحث فرصتی فراهم کرد تا بار دیگر توجه‌ها به عظمت و قدمت معماری ایرانی جلب شود و اهمیت مستندسازی دقیق و علمی در حوزه تاریخ و فرهنگ مورد تأکید قرار گیرد.
About the Author
