در دنیای امروز که اخبار و ویدئوها به سرعت در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شوند، گاهی اطلاعاتی منتشر می‌شود که نگرانی‌هایی را در پی دارد. یکی از این موارد، ویدئویی بازسازی‌شده در یوتیوب بود که ادعا می‌کرد یک زن به نام ویکتوریا، تنها با یک عطسه ساده، به مدت دو سال فلج شده است. این ویدئو که توسط یک شرکت فیلم‌سازی تولید شده بود، به وضوح نشان می‌داد چگونه یک عطسه می‌تواند منجر به پارگی دیسک ستون فقرات و ناتوانی حرکتی شود.
واقعه اصلی به سال ۲۰۰۷ بازمی‌گردد، اما شبیه‌سازی اخیر آن، بار دیگر این سوال را در اذهان عمومی مطرح کرده است: آیا عطسه واقعاً تا این حد خطرناک است؟ آیا باید نگران عطسه‌های شدید خود باشیم؟ برای پاسخ به این سوالات، با دکتر گلاره بنی‌هاشمی، متخصص مغز و اعصاب، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم.
عطسه و تأثیر آن بر سیستم عصبی: واقعیت چیست؟
دکتر بنی‌هاشمی با قاطعیت توضیح می‌دهد که عطسه به تنهایی نمی‌تواند باعث فلج شدن اندام‌ها شود. اما نکاتی وجود دارد که باید به آن‌ها توجه کرد. او می‌گوید: “اگر عطسه بسیار شدید باشد، ممکن است به طور موقت باعث افزایش فشار مغزی شود.” این افزایش فشار، در صورتی که فرد از قبل دچار یک مشکل زمینه‌ای مغزی باشد، مثلاً آنوریسم مغزی (Brain Aneurysm) که در آن عروق مغز دچار ضعف هستند، می‌تواند مانند یک ماشه عمل کند و آن مشکل نهفته را فعال سازد. با این حال، عطسه به عنوان یک عامل اولیه، به خودی خود نمی‌تواند چنین مشکلاتی را ایجاد کند.
دکتر بنی‌هاشمی تأکید می‌کند: “پس این‌طور نیست که عطسه مستقیماً عامل آسیب زدن شود. بلکه ممکن است باعث شود مشکلی که تا الان بی‌علامت بوده، علامت‌دار شود، که البته این حالت بسیار نادر است.”
نقش مشکلات زمینه‌ای در بروز آسیب
یکی از مهم‌ترین نکات در این زمینه، وجود مشکلات زمینه‌ای در فرد است. دکتر بنی‌هاشمی به وضوح بیان می‌کند: “فرض کنید فردی دچار دیسک شدید گردن است. چنین فردی اگر موقع عطسه یا سرفه، یک حرکت ناگهانی و غیرعادی در گردن خود انجام دهد، ممکن است باعث خروج این دیسک از گردن و فشار روی نخاع گردنی شود.” این فشار می‌تواند منجر به بروز علائمی مانند ضعف اندام‌ها یا اختلال در حرکت شود. اما در یک فرد سالم که هیچ مشکل زمینه‌ای ندارد، چنین حالتی به طور معمول رخ نمی‌دهد.
در مورد داستان ویکتوریا که پس از یک عطسه فلج شد، دکتر بنی‌هاشمی احتمال می‌دهد: “احتمالاً این خانم از قبل دچار یک دیسک شدید گردن بوده و قطعاً علامت‌هایی داشته و یک عطسه توانسته ‘۹۵’ را در او به ‘۱۰۰’ برساند.” یعنی عطسه در این موارد، مانند یک عامل تشدیدکننده یا فشار نهایی عمل کرده است.
آیا سرفه و یبوست هم خطرناک هستند؟
دکتر بنی‌هاشمی به این نکته اشاره می‌کند که تنها عطسه نیست که می‌تواند در افراد دارای مشکل زمینه‌ای، فشار داخل مغز را افزایش دهد. او می‌گوید: “نه تنها عطسه، بلکه حتی سرفه‌های شدید یا یبوست طولانی‌مدت که باعث شود فرد (در زمان دفع) به خودش فشار بیاورد، می‌توانند فشار داخل مغز را تا حدی افزایش دهند.”
او ادامه می‌دهد: “خود عطسه و سرفه به دلیل حرکات ناگهانی که در ناحیه سر و گردن ایجاد می‌کنند، می‌توانند باعث دررفتگی دیسک شوند. البته این موضوع در افرادی که مشکل زمینه‌ای دارند، صادق است. به عنوان مثال، کسانی که دچار روماتیسم مفصلی هستند، به خودی خود ممکن است مهره‌های گردنشان دچار دررفتگی جزئی باشد و بعد با چیزی مثل عطسه شدید، ممکن است دچار آسیب شوند و یک دررفتگی کامل اتفاق بیفتد. اما در افراد سالم، چنین حالتی بعید است.”
عطسه و خطر سکته مغزی: یک وضعیت نادر
سوال دیگری که مطرح می‌شود این است که آیا عطسه می‌تواند تبعات سخت دیگری مانند سکته مغزی داشته باشد؟ دکتر بنی‌هاشمی در این زمینه توضیح می‌دهد: “ما در ناحیه گردن رگ‌هایی داریم که به مغز خون‌رسانی می‌کنند. اگر لایه داخلی این رگ‌ها دچار پارگی شود، ممکن است منجر به سکته مغزی شود. به پارگی لایه داخلی یکی از رگ‌های بزرگ گردن یا مغز، دایسکشن (Dissection) گفته می‌شود.”
دایسکشن مغزی معمولاً بر اثر ضربه یا حرکات ناگهانی گردن ایجاد می‌شود، مانند ضربه‌ای که در تصادفات به گردن فرد وارد می‌شود. دکتر بنی‌هاشمی می‌افزاید: “موقع عطسه و سرفه شدید هم اگر کسی یک حرکت ناگهانی و غیرعادی در گردنش انجام دهد، می‌تواند باعث دایسکشن یا پارگی رگ‌ها شود و پارگی رگ نیز می‌تواند منجر به سکته مغزی شود.” او تاکید می‌کند که این مورد نیز بسیار نادر است.
به طور کلی، نکته اصلی این است که در این موارد، عامل اصلی آسیب، خود عطسه نیست، بلکه “حرکت غیرعادی” است که به دنبال عطسه و در فردی با زمینه آسیب‌پذیری به وجود می‌آید. پس نیازی به نگرانی از هر عطسه نیست، اما آگاهی از شرایطی که ممکن است خطرات را افزایش دهد، حائز اهمیت است. اگر دچار مشکلات زمینه‌ای هستید یا علائم غیرعادی پس از عطسه یا سرفه شدید تجربه می‌کنید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
