بحران آب در ایران؛ خشک شدن ۴.۵ میلیون نخل خوزستان و درخواست مناظره از سوی نماینده اصفهان

بحران آب در کشور به نقطه‌ی اوج خود رسیده است. در حالی که کارشناسان بر ضرورت کاهش فشار بر منابع آبی برای برون‌رفت از این وضعیت تأکید می‌کنند، دستور اخیر رئیس‌جمهور مبنی بر تسریع در اجرای سه سد و سه طرح انتقال آب، واکنش‌های متفاوتی را در پی داشته است. این تصمیم، که بدون مجوز ارزیابی محیط‌زیستی صورت گرفته، به باور متخصصان، نه تنها بحران آب را حل نمی‌کند، بلکه آن را به مناطق دیگر منتقل و تشدید می‌کند. در همین راستا، یک متخصص آب از خشک شدن ۴.۵ میلیون نخل در خوزستان خبر می‌دهد و نماینده اصفهان نیز برای شفاف‌سازی مناقشات آبی، آمادگی خود را برای مناظره اعلام کرده است.

دستور جنجالی رئیس‌جمهور: تسریع در انتقال آب میان حوضه‌ای و تشدید بحران

چندی پیش، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، در جلسه‌ای با تمرکز بر چالش‌های آبی چهار استان مرکزی کشور، دستور تسریع در روند اجرا و تکمیل سدهای کوهرنگ ۳، خرسان ۳ و ماندگان را برای تأمین پایدار آب شرب اصفهان، یزد و چهارمحال و بختیاری صادر کرد. این تصمیم در شرایطی اتخاذ شده که بحران آب به شدیدترین وضعیت خود رسیده است. این در حالی است که محمد بهرامی، نماینده مجلس، با تأکید بر اینکه هیچ پروژه‌ای بدون ارزیابی محیط‌زیستی حق اجرا ندارد، به فاقد مجوز بودن این طرح‌ها اشاره کرده و هشدار داده است که تغییر مسیر آب در حوضه‌های آبریز حساس زاگرس می‌تواند اکوسیستم‌های پایین‌دست و کشاورزی استان‌های مختلف را دچار آسیب گسترده کند.

انتقال آب یا جابجایی بحران؟ نگاهی به عواقب محیط‌زیستی و اقتصادی طرح‌های انتقال آب

مهدی قمشی، متخصص حوزه آب و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، تصمیم اخیر دولت را نمونه‌ای از تشخیص نادرست مسئله می‌داند. او معتقد است که کشور با تنش شدید آبی مواجه است و راه‌حل این تنش، کاهش فشار بر منابع آب است، نه افزایش برداشت و تغییر مسیر آب. وی طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای را "اشتباه تکراری" توصیف می‌کند که بحران را از نقطه‌ای به نقطه‌ی دیگر منتقل کرده و در طولانی‌مدت، به تشدید همزمان بحران در مبدأ و مقصد منجر می‌شود.

این متخصص حوزه آب همچنین به ابعاد اقتصادی این طرح‌ها اشاره می‌کند:

هر مترمکعب آب در حوزه کارون، تنها از طریق تولید انرژی برقابی پاک و غیر فسیلی، حدود ۱۲ هزار تومان عایدی دارد که با انتقال آب، این عایدی از دست می‌رود.

در مقابل، یک مترمکعب آب در مناطق مقصد تنها حدود ۰.۸ کیلوگرم گندم یا معادل آن محصول تولید می‌کند که سود خالص آن به مراتب کمتر از عایدی برقابی است.

این مقایسه نشان می‌دهد که طرح‌های انتقال آب نه تنها از نظر محیط‌زیستی، بلکه از جنبه اقتصادی و انرژی نیز فاقد توجیه منطقی هستند.

فاجعه زیست‌محیطی در خوزستان: نابودی ۴.۵ میلیون نخل و کاهش حق‌آبه

عواقب سیاست‌های نادرست حکمرانی آب به خصوص در خوزستان، ملموس و فاجعه‌بار است. مهدی قمشی، با اشاره به خشکیدن نخیلات جنوب این استان، تأکید می‌کند که آبادان و خرمشهر که زمانی ۶ میلیون اصله نخل داشتند، امروز کمتر از ۱.۵ میلیون اصله نخل دارند. این نابودی گسترده‌ی نخیلات، علاوه بر خسارت‌های اقتصادی و زیست‌محیطی، به مشکلات اجتماعی و معیشتی مردم دامن زده است. او همچنین به شور شدن رودخانه بهمنشیر اشاره می‌کند که نتیجه‌ی مستقیم کاهش حق‌آبه و نفوذ آب شور دریا به رودخانه‌هاست. این وضعیت، مدیریت منابع آب را در پایین‌دست کارون غیرممکن ساخته و کشاورزان با آب بسیار شور ناچار به حفظ باغ‌های خود هستند. نخل، به عنوان نماد پایداری و ثروت در خوزستان، نقش حیاتی در اکوسیستم و اقتصاد این منطقه دارد و خشکیدن آن، زنگ خطری جدی برای آینده این سرزمین است.

سهم آب شرب و کشاورزی: ابهامات در نیاز واقعی اصفهان و انتقادات از سوءمصرف

یکی از اصلی‌ترین نقاط مناقشه در طرح‌های انتقال آب، توجیه نیاز مبرم به آب شرب در استان‌های مقصد است. مهدی قمشی با استناد به مطالعات رسمی اصفهان می‌گوید که نیاز شرب این استان تا افق ۱۴۲۵، حدود ۴۰۰ میلیون مترمکعب در سال خواهد بود، در حالی که در حال حاضر حدود ۹۰۰ میلیون مترمکعب آب از طرح‌های مختلف به این استان منتقل شده است. او تأکید می‌کند که مشکل اصلی نه در کمبود آب، بلکه در مصرف بی‌رویه و سوءمصرف آب در بخش کشاورزی است. به باور وی، آب انتقالی به جای تأمین آب شرب، به توسعه زمین‌های کشاورزی جدید منجر می‌شود و همین سازوکار، بحران را عمیق‌تر می‌کند.

دعوت به مناظره؛ راهکاری برای شفاف‌سازی مناقشه انتقال آب

حامد یزدیان، نماینده اصفهان در مجلس شورای اسلامی، در واکنش به انتقادات، نسبت به سیاسی شدن مناقشات آبی هشدار می‌دهد و آن را "بدترین اتفاق" می‌داند. وی تأکید می‌کند که پروژه‌های انتقال آب و ساخت سد باید بر مبنای سهمیه‌های مصوب شورای عالی آب پیش بروند. یزدیان در پاسخ به ابهامات پیرامون سدهای کوهرنگ ۳، خرسان ۳ و ماندگان، توضیح می‌دهد که سد ماندگان دارای تخصیص مصوب است و کوهرنگ ۳ نیز پروژه‌ای قدیمی با کاهش تخصیص از ۲۵۰ به ۱۲۰ میلیون مترمکعب است. وی همچنین ادعاهای مربوط به قدرت سیاسی بیشتر اصفهان در موضوع انتقال آب را رد کرده و تصریح می‌کند که انتقال آب در فلات مرکزی برای توسعه کشاورزی نیست، بلکه برای جبران تصرف حق‌آبه کشاورزی توسط مصارف شرب است.

نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی در پایان، برای مناظره با دکتر قمشی، متخصص حوزه آب و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، اعلام آمادگی کرده است تا یکی از مناقشه‌برانگیزترین پرونده‌های آبی کشور در فضای شفاف‌تری به بحث گذاشته شود.

طرح‌های کوهرنگ ۳، خرسان ۳ و ماندگان فاقد مجوز ارزیابی محیط‌زیستی بوده و به باور کارشناسان، با اصول علمی مدیریت آب در تضاد هستند.

نماینده اصفهان بر مبنای سهمیه‌های مصوب شورای عالی آب تأکید دارد و خواستار بررسی شفافیت تخصیص‌ها و حل مشکلات مصرف آب است.

این مناقشه نشان می‌دهد که مدیریت جامع و علمی بحران آب، نیازمند درک عمیق از ابعاد محیط‌زیستی، اقتصادی و اجتماعی است و صرفاً جابجایی آب، نمی‌تواند راهکار پایدار برای یک چالش ملی باشد.

مجله اینترنتی مکتوری