در سال‌های اخیر، مصرف دخانیات در میان زنان و دختران نوجوان در ایران با رشد نگران‌کننده‌ای همراه بوده است؛ موضوعی که از منظر کارشناسان حوزه سلامت، نه‌تنها یک آسیب اجتماعی بلکه نشانه‌ای از تغییرات فرهنگی و ضعف در آموزش مهارت‌های زندگی به نسل جوان به شمار می‌رود.
دکتر سعید صفاتیان، پژوهشگر حوزه اعتیاد و مدیرکل سابق درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر، در گفت‌وگویی با همشهری‌آنلاین تأکید می‌کند که افزایش مصرف سیگار در میان زنان کشور قابل انکار نیست. او این پدیده را ترکیبی از یک خرده‌فرهنگ نوظهور، پیامد توسعه فرهنگی ناقص و بازتابی از اختلالات روانی مانند اضطراب و افسردگی می‌داند.
دکه‌های مطبوعاتی؛ از فروش روزنامه تا عرضه نخی سیگار
امروزه بسیاری از دکه‌های مطبوعاتی که روزگاری محل فروش نشریات فرهنگی بودند، به مراکز عرضه سیگار تبدیل شده‌اند. فروش نخی سیگار با قیمت پایین، بسته‌بندی‌های جذاب و تبلیغات گسترده در فضای مجازی و سریال‌های خانگی، زمینه را برای گرایش نوجوانان به دخانیات فراهم کرده است. این در حالی است که در کشورهای توسعه‌یافته، تهیه سیگار به‌طور متوسط ۴۵ دقیقه زمان می‌برد، اما در ایران این فرآیند در عرض چند دقیقه انجام می‌شود.
رشد ۱۳۰ درصدی مصرف سیگار در دختران ۱۳ تا ۱۵ ساله
بر اساس آمار رسمی، مصرف سیگار در میان دختران نوجوان طی یک دهه گذشته بیش از ۱۳۰ درصد افزایش یافته است. همچنین، طبق گزارش وزارت بهداشت، حدود ۶۰ درصد نوجوانان در معرض دود دست دوم سیگار قرار دارند. این آمارها نشان می‌دهد که سن شروع مصرف دخانیات به زیر ۱۳ سال رسیده و مصرف در جمع‌های دوستانه و فضاهای عمومی مانند پارک‌ها به‌وضوح قابل مشاهده است.
عوامل مؤثر در گرایش نوجوانان به دخانیات
دکتر صفاتیان سه عامل اصلی را در گرایش نوجوانان به سیگار مؤثر می‌داند: لذت‌طلبی، کنجکاوی و تأثیر الگوهای محیطی. او معتقد است که رفتار والدین، به‌ویژه در خانواده‌هایی که مصرف سیگار را عادی جلوه می‌دهند، نقش مهمی در شکل‌گیری این گرایش دارد. بسیاری از والدین نسل‌های گذشته که با محدودیت‌های تربیتی بزرگ شده‌اند، اکنون با شعار «فرزندان باید همه چیز را تجربه کنند» به‌طور ناخواسته زمینه‌ساز این آسیب شده‌اند.
نبود آموزش مهارت‌های زندگی؛ حلقه گمشده توسعه فرهنگی
در کشورهای اروپایی، توسعه فرهنگی همزمان با آموزش مهارت‌های زندگی پیش رفته است. اما در ایران، این توسعه ناقص بوده و نهادهای آموزشی، رسانه‌ها و سازمان‌های اجتماعی نقش مؤثری در تربیت نوجوانان ایفا نکرده‌اند. نتیجه این خلأ، افزایش مصرف دخانیات در سنین پایین و گسترش آن در میان دختران نوجوان است.
پیامدهای اقتصادی و سلامت عمومی
مطالعات جهانی نشان می‌دهد که بیش از ۹۰ درصد افراد معتاد، مصرف خود را با سیگار یا قلیان آغاز کرده‌اند. در ایران، سالانه حدود ۷۰ میلیارد نخ سیگار تولید می‌شود و بیش از ۸ میلیارد تومان صرف خرید آن می‌گردد. این حجم مصرف، بار سنگینی بر نظام سلامت کشور وارد می‌کند. سیگار عامل اصلی بیماری‌هایی مانند سرطان ریه، فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی است و سالانه موجب مرگ زودرس بیش از ۵۰ هزار نفر در کشور می‌شود.
بر اساس گزارش‌های اخیر، مصرف روزانه سیگار در زنان ۱۸ تا ۲۴ ساله با رشد ۱۹۰ درصدی مواجه بوده و مصرف کلی محصولات دخانی در این گروه سنی ۹۰ درصد افزایش یافته است. این آمارها نگرانی‌های جدی درباره سلامت مادران آینده و نسل‌های بعدی ایجاد کرده‌اند.
راهکارهای پیشنهادی برای مهار بحران
کارشناسان بارها هشدار داده‌اند که برای مقابله با این روند، باید آموزش مهارت‌های زندگی در مدارس و خانواده‌ها تقویت شود، قوانین سخت‌گیرانه‌تری برای فروش دخانیات وضع گردد و تبلیغات صنایع دخانی محدود شود. در غیر این صورت، جامعه با نسلی روبه‌رو خواهد شد که دود را پیش از مداد و دفتر تجربه کرده است.
این بحران اجتماعی نیازمند توجه فوری نهادهای مسئول، رسانه‌ها و خانواده‌هاست تا بتوان با اقدامات پیشگیرانه، سلامت نسل آینده را تضمین کرد.
About the Author
